جامعه اطلاعاتی اندیشه های بنیادی،دیدگاه های انتقادی و چشم انداز های جهانی
نویسند : دکتر کاظم معتمد نژاد
نشر:میراث قلم

کتاب حاضر که در جهت کمک به شناخت مبانی نظری و سیاست ها و راهبردهای جهانی مربوط به “جامعه اطلاعاتی” تدارک یافته است، مجموعه ای از یادداشت ها و نوشته های پراکنده نویسنده است که در مناسبت های مختلف، برای ارائه در کلاس های درس دوره های تحصیلات تکمیلی علوم ارتباطات، سخنرانی های همایش های تخصصی و گزارش های سمینارها و کنفرانس های علمی تهیه شده اند. به همین لحاظ، برخی از مطالب آن، با بررسی و تحلیل دقیق مآخذ علمی گوناگون تدوین گردیده اند و برخی دیگر، از طریق ترجمه و تلخیص نوشته ها یا سخنرانی های متفکران و متخصصان مختلف، گردآوری و ارائه شده اند. ین کتاب، دارای مقدمه، چهار فصل و بخش های گوناگون در هر فصل است.

در مقدمه آن روند شکل گیری و گسترش اندیشه های خاص ترویج مفهوم “جامعه اطلاعاتی” و سیاست ها و برنامه های قدرت های بزرگ و برخی از سازمان های تخصصی بین المللی برای کاربرد این مفهوم در راه گسترش فعالیت های اقتصادی و بازرگانی موسسات خصوصی بزرگ ارتباطی و فروش هرچه بیشتر تکنولوژی های نوین اطلاعات و ارتباطات به تمام کشورهای جهان، و به عبارت دیگر، چگونگی “جهانی سازی جامعه اطلاعاتی”، مطرح گردیده است.

فصل اول کتاب، به معرفی نظریه های اجتماعی و اقتصادی درباره “جامعه اطلاعاتی” اختصاص یافته است. در این فصل، ابتدا به معرفی مفهوم و مشخصات “جامعه پساصنعتی” طرف توجه “دانیل بل” آمریکایی و “آلن تورن” فرانسوی و جایگزینی آن با مفهوم “جامعه اطلاعاتی” پرداخته شده است. سپس جایگاه جدید و پراهمیت بخش “اقتصاد معرفتی” یا “اقتصاد اطلاعاتی” در کنار بخش های اقتصادی کشاورزی، صنعتی و خدماتی، بر اساس اندیشه های دو محقق آمریکایی با نام های “فریتز ماکلوپ” و “مارک اوری پورات” معرفی گردیده و به دنبال آنها، از نظریات هواداران کاربرد واژه “جامعه معرفتی” به جای “جامعه اطلاعاتی”، سخن به میان آمده است.

در فصل دوم کتاب، چشم انداز جهانی “جامعه اطلاعاتی” از دیدگاه خوشبینانه کشورهای بزرگ غربی طرف توجه قرار گرفته و طی آن، با تکیه بر نقش ارتباطی و اطلاعاتی برجسته “اینترنت” در گذر از “جامعه صنعتی” به این جامعه جدید، سیر تحول سیاست ها و برنامه های ایالات متحده آمریکا و سایر کشورهای بزرگ صنعتی در گسترش بزرگراه ها و زیرساخت های اطلاعاتی و حرکت به سوی “جامعه اطلاعاتی جهانی” تشریح شده و به دنبال آن، چگونگی کوشش های “شورای اقتصادی و اجتماعی” ملل متحد برای توسعه کاربرد تکنولوژی های نوین اطلاعات و ارتباطات و پیشبرد اقتصاد معرفت مدار، معرفی گردیده است.

فصل سوم کتاب، نابرابری های جهانی در توسعه ارتباطات دور و ارتباطات الکترونی را بر مبنای نوعی دیدگاه غیر خوش بینانه مطرح کرده است. در این فصل، ابتدا به بررسی جایگاه تلفن به عنوان “حلقه گمشده” ارتباطات توسعه و نقش “اتحادیه بین المللی ارتباطات دور” و “بانک جهانی” برای گسترش خطوط تلفنی در سراسر جهان، پرداخته شده است. سپس به وضعیت “اینترنت” به عنوان “حلقه گمشده جدید” و ایجاد و توسعه “شکاف دیجیتال” اشاره گردیده است و در پی آن، اقدام “اتحادیه بین المللی ارتباطات دور” در تدوین “شاخص های دسترسی به اطلاعات دیجیتال برای جامعه اطلاعاتی” و ارائه نخستین نمایه جهانی در این زمینه، مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است.

در فصل چهارم کتاب، دیدگاه های انتقادی مربوط به “جامعه اطلاعاتی” معرفی شده اند. نخستین مبحث این فصل، به شناخت کلی نقطه نظرهای چند نفر از متفکران و محققان معاصر، مانند “آلن تورن” فرانسوی، “سز هاملینک” هلندی و “فردریک جمیسون” و “زبیگنیو برژینسکی” آمریکایی اختصاص یافته است و در مبحث های بعدی آن، نمونه هایی از سخنرانی ها و مقاله های سه تن از اندیشه وران و پژوهشگران ارتباطی انتقادنگر فرانسوی و ونزوئلایی ـ “آرمان ماتلار”، “فیلیپ کئو” و “آنتونیو پاسکوالی” ـ ارائه شده اند.

فهرست عناوین کتاب حاضر به شرح زیر است:

فصل یکم: اندیشه های بنیادی جامعه اطلاعاتی

ـ جامعه پساصنعتی یا جامعه اطلاعاتی

ـ ساختار اقتصادی جامعه اطلاعاتی

ـ از جامعه اطلاعاتی تا جامعه معرفتی

فصل دوم: چشم انداز جهانی جامعه اطلاعاتی

ـ اینترنت و جامعه اطلاعاتی

ـ سیاست ها و برنامه های ایالات متحده آمریکا و سایر کشورهای بزرگ غربی در مورد جامعه اطلاعاتی

ـ نقش گروه کشورهای بزرگ صنعتی در پیشبرد جامعه اطلاعاتی

ـ اقدام ها و برنامه های شورای اقتصادی و اجتماعی ملل متحد راجع به کاربرد تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات در توسعه

فصل سوم: نابرابری جهانی در توسعه ارتباطات

ـ تلفن، حلقه گمشده ارتباطات توسعه

ـ حلقه گمشده جدید: شکاف دیجیتال

ـ شاخص های دسترسی به اطلاعات دیجیتال برای جامعه اطلاعاتی

فصل چهارم: دیدگاه های انتقادی درباره جامعه اطلاعاتی

ـ آشنایی با چند دیدگاه انتقادی

ـ دیدگاه های انتقادی آرمان ماتلار

ـ دیدگاه های انتقادی آنتونیو پاسکوالی

ـ دیدگاه های انتقادی فلیپ کئو