دیلمیان (یونانی.Dolomîtai) در عهد باستان قبایلی کوه نشین بودند که جغرافی دانان تازی در قرن دهم آن ها را ساکنان دیلم (ارتفاعات گیلان) می خواندند. اگرچه دیلمیان در توزیع گسترده تر، تا جنوب ارمنستان و قفقاز نیز پیش رفته بودند. ( مینورسکی، ص. ۱۹۳).

نخستین بار پولیبیوس در اواخر قرن دوم پیش از میلاد در کتاب تاریخ جهان شمول خود از دیلمیان یاد می نماید. در اواخر قرن دوم پس از میلاد نیز بطلمیوس از *Delymaís به عنوان مکانی در شمال Choromithrene، که در جنوب شرقی ری و غرب تاپوریا ( مازندران) واقع شده بود نام می برد.

در کارنامگ پهلوی آورده شده است که در سالهای پایانی امپراطوری اشکانی، اردوان پنجم (یا چهارم) نیروهایی از ری، دماوند، دیلمان و Patešḵᵛārgar را بسیج می نماید و این گواه آن است که دیلمیان در جنوب البرز ساکن بوده اند. در نامه ی تنسر، به طور دقیق تر آورده شده است که دیلمان، گیلان و رویان تماما متعلق به پادشاهی گُشناسپ طبرستان و پَرِشوار بوده اند. پَرِشوار ظاهرا منطقه البرز بوده است. گشناسپ پس از آنکه با ضمانت اردشیر یکم توانست قلمرو خود را نگاه دارد، از او فرمان برداری نمود. سلسله مذکور حتی تا زمان پیروز یکم نیز در آنجا حکم فرمانی می کرد (۴۵۹-۸۴؛ ر.ش. تنبیه مسعودی، ص. ۹۹-۱۰۰). قباد یکم (۴۸۸-۵۳۱) پسر ارشدش کااوس را به عنوان پادشاه طبرستان برگزید. قباد یکم در اواخر سلطنت خویش (در حالی که ژوستین یکم ] مرگ. ۵۲۷[، امپراطوری روم زنده بود)، بویا “با مقام اعطایی وهریز” را برای جنگ به سوی پادشاه ایبری فرستاد. از مقام اعطا شده به بویا (خرزاد پسر نرسی پسر جاماسپ) که وهریز نام دارد و در زمان فرمانروایی خسرو اول (۵۳۱-۷۹) توانست یمن را در حوالی سال ۵۷۰ میلادی فتح نماید و با توجه به آنکه بویا در پیشتر حکمران دیلم بود، می توان استنباط کرد که او از تبار دیلمیان بوده است. افزون بر آن سپاهیان وهریز از دیلمیان تشکیل یافته بودند. (نولدکه،Geschichte der Perser، ص.۱۶۷).